“Xựa boọc lau” của sơn nữ Thái

"Chẳng đeo bạc trắng, khăn Tàu/Em mang chăn, đệm bông lau theo chồng". Chẳng biết tự bao giờ chiếc xựa boọc lau (đệm bông lau) là vật dụng không thể thiếu trong mỗi gia đình người Thái, là thước đo nết chịu khó chịu thương, đảm đang khéo léo của những cô sơn nữ miền "khăn piêu, áo cỏm".

Người già trong các bản kể rằng: "Đã thành lệ, con gái Thái khi về nhà chồng phải mang theo đủ 9 bộ chăn đệm bông lau, 19 bộ đệm gối (mon), đệm ngồi (phá tặng) và 1 bộ váy áo, khăn piêu do chính tay mình làm để chứng minh sự đảm đang, khéo lo toan cho cuộc sống sau này. Bây giờ dù các cô gái không phải mang nhiều đệm về nhà chồng nữa, nhưng đã thành nếp, em gái nào đến tuổi cập kê đều phải biết tự làm đệm bông lau, nếu không sẽ ế chồng".

Từ khi bắt đầu biết đeo xoỏng, ớp (một loại gùi của người Thái), cầm kim, các em gái Thái đã được chị, được mẹ dạy cho cách làm đệm, ủ lau, dệt vải. Để có một chiếc đệm đẹp, từ khâu chọn bông, chọn vải đến kỹ năng bắt con đệm, nhồi bông, khâu cạnh… phải rất tỉ mẩn, cẩn thận.

Hàng năm, cứ vào độ cuối thu, các thiếu nữ Thái rủ nhau vào rừng hái bông lau về làm đệm. Bông lau hái về được ủ vừa độ, sạch cậng, cánh bông phải sáng óng, lùa tay vào tải bông ấm mềm... mới đạt tiêu chuẩn để nhồi vào trong vỏ đệm bằng vải thô nhuộm chàm hoặc dệt thổ cẩm. Chỉ khâu đệm bông lau phải xe thật chắc.

Khi làm, mặt đệm được chia thành các ô vuông nhỏ rồi khâu nhíu thật chuẩn 2 mặt đệm ở các góc của ô vuông (còn gọi là bắt con) để cho đệm có thể căng phồng đều đặn. Bắt con xong mới đến nhồi lau, vừa nhồi vừa để ý phần diềm xung quanh sao cho đệm căng chặt, thành đệm cứng và thẳng đứng để đệm không những đẹp, mà còn không bị xẹp mỏng khi nằm.

Tấm xựa boọc lau truyền thống của con gái Thái lúc hoàn thành thường được chia thành 5 khổ đều nhau, tổng chiều dài từ 1,8-2m, rộng chừng 80-90cm, dày 4-5cm, bề mặt có nhiều ô hình quả trám hay hình vuông…

Sau những ngày hội xuân, những đêm chọc sàn e ấp, lúc duyên lành đã đậu, thiếu nữ Thái đã chọn cho mình được người bạn đời. Khi 2 bên gia đình đã thuận, thống nhất gặp nhau để chọn ngày cho đôi trẻ nên vợ, nên chồng thì phần việc đầu tiên của cô gái là dò hỏi xem nhà chồng tương lai có bao nhiêu anh em trai.

Biết được rồi, cô tranh thủ từng ngày làm những tấm đệm bông lau, đệm gối, đệm ngồi để sau ngày về làm dâu biếu anh em trai nhà chồng. Nhà trai sau khi nhận quà sẽ hoàn gửi lại cho nhà gái một số bạc trắng hay một số tiền tương ứng để bày tỏ sự trân trọng thành quả lao động của cô gái, đồng thời cảm ơn công sức dưỡng dục của những đấng sinh thành ra người con dâu hiền thảo...